UBND TP.HCM vừa có văn bản gửi Bộ Nội vụ, Bộ Y tế, Bộ Công Thương, Bộ NN&PTNT, Bộ Tư pháp, Thanh tra Chính phủ và Văn phòng Chính phủ đề nghị góp ý dự thảo đề án thành lập Sở An toàn thực phẩm TP.HCM.
Theo lãnh đạo UBND TP.HCM, việc lập Sở An toàn thực phẩm là cấp thiết cho một đô thị đặc biệt như TP.HCM.
"Áo đã chật" với Ban Quản lý an toàn thực phẩm
Với quy mô dân số hơn 10 triệu dân, nhu cầu về lương thực, thực phẩm rất lớn dẫn đến việc TP.HCM trở thành đầu mối lưu thông lượng lớn thực phẩm được sản xuất trong nước và nhập khẩu.
Tuy nhiên, các cơ sở sản xuất, chế biến thực phẩm của TP.HCM còn nhỏ lẻ, manh mún, khó quản lý, nhiều vụ việc ngộ độc xảy ra ảnh hưởng đến hàng chục, hàng trăm người, thậm chí ngộ độc rượu dẫn đến tử vong.
Trong khi đó, trách nhiệm quản lý về thực phẩm lại chia cho ba ngành, không thống nhất về trách nhiệm. Vì những lý do trên, UBND TP.HCM đã đề xuất thí điểm thành lập Ban Quản lý an toàn thực phẩm TP.HCM từ ngày 5-6-2017.
Chia sẻ với Tuổi Trẻ về kết quả hoạt động của Ban Quản lý an toàn thực phẩm TP.HCM (Ban Quản lý) sau giai đoạn thí điểm, PGS.TS Phạm Khánh Phong Lan - trưởng Ban Quản lý - cho rằng việc thành lập Ban Quản lý đã giải quyết được hạn chế trong cơ chế phối hợp giữa các sở, ngành khi có đơn vị chịu trách nhiệm cụ thể về an toàn thực phẩm.
Theo bà Lan, trước đây quy định chia ra cho mỗi ngành quản lý một loại thực phẩm nhất định nhưng có những sản phẩm không biết thuộc quyền quản lý của ai.
Ví dụ sữa tươi khi mới vắt ra thì do Sở NN&PTNT quản lý nhưng khi sữa chế biến thành bột bày bán thì do Sở Công Thương quản lý. Đến khi sữa bổ sung thêm một số thực phẩm chức năng tốt cho sức khỏe thì do Sở Y tế quản lý.
Bà Lan cho rằng cách quản lý này tạo ra các "khoảng trống" giữa các sở, khi có sự việc tiêu cực về vệ sinh an toàn xảy ra thì "nhìn nhau, không biết trách nhiệm của ai".
Do đó, thành lập Ban Quản lý sẽ có một cơ quan cấp sở tập trung cho công tác bảo đảm an toàn thực phẩm, thống nhất lực lượng, chịu trách nhiệm cho các vấn đề an toàn thực phẩm.
Bên cạnh đó, có Ban Quản lý sẽ tập trung đầu mối thanh tra, kiểm tra. Việc này tạo thuận lợi cho người dân khi chỉ có một cơ quan quản lý an toàn thực phẩm cấp TP tiến hành thanh tra, kiểm tra cơ sở với tần suất theo quy định.
"Có hai thành công không thể bàn cãi là sau khi Ban Quản lý đi vào hoạt động thì tỉ lệ thực phẩm sạch tăng lên, nhiều thực phẩm sạch thì bớt thực phẩm bẩn, cùng với đó là việc lấy mẫu kiểm nghiệm giám sát chất lượng nhiều hơn và tỉ lệ mẫu đạt chất lượng tốt nhiều hơn trước", bà Lan nói.
Tuy nhiên, bà Phạm Khánh Phong Lan nhìn nhận Ban Quản lý không phải là "cây đũa thần", không phải có ban thì không còn các vụ ngộ độc thực phẩm khi thời gian qua cũng có các sự việc mất vệ sinh an toàn thực phẩm gây bức xúc dư luận.
Theo bà Lan, bên cạnh nguyên nhân chủ quan thì Ban Quản lý vẫn còn nhiều hạn chế về chức năng, quyền hạn so với sở, nhiều quy định chưa có cản trở hoạt động của ban.
Chẳng hạn, về công tác thanh tra kiểm tra, hiện nay Ban Quản lý mới chỉ thực hiện công tác thanh tra, kiểm tra chuyên ngành, chưa có chức năng thanh tra hành chính vì đây không phải là sở.
Người dân buôn bán thực phẩm tươi sống trên đường Nguyễn Ngọc Phương, quận Bình Thạnh, TP.HCM, trưa 6-10 - Ảnh: NGỌC PHƯỢNG
Sở An toàn thực phẩm sẽ làm gì?
Trong tờ trình về đề án lập Sở An toàn thực phẩm, UBND TP.HCM nhận thấy sau thời gian thí điểm, mô hình Ban Quản lý có tính đặc thù và cần thiết do yêu cầu thực tiễn phải bảo đảm an toàn thực phẩm tại một đô thị lớn như TP.HCM.
Mô hình này đã hai lần được thí điểm có hiệu quả và đây là giai đoạn chín muồi để TP.HCM đề xuất thành lập Sở An toàn thực phẩm.
Theo đó, sở này sẽ có đầy đủ cơ sở pháp lý nhằm tháo gỡ vướng mắc trong công tác thanh tra chuyên ngành. Đồng thời bổ sung quy định công chức thanh tra chuyên ngành có thẩm quyền thanh tra và xử lý vi phạm hành chính trong lĩnh vực an toàn thực phẩm, giúp cơ quan này hoạt động hiệu quả và phù hợp với quy định của pháp luật.
Theo đề án, Sở An toàn thực phẩm TP.HCM thống nhất chương trình hành động là nâng cao đầu mối quản lý an toàn thực phẩm; nâng cao nhận thức về an toàn thực phẩm cho cộng đồng; xây dựng thực phẩm sạch trong sản xuất và kinh doanh phân phối và chống thực phẩm bẩn... với sáu phòng nghiệp vụ và một đơn vị trực thuộc.
Sở sẽ chịu trách nhiệm quản lý nhà nước về an toàn thực phẩm trong suốt quá trình sản xuất, sơ chế, chế biến, bảo quản, vận chuyển, lưu thông, phân phối, kinh doanh đối với thực phẩm, phụ gia thực phẩm, chất hỗ trợ chế biến, dụng cụ, vật liệu bao gói, chứa đựng thực phẩm.
Đồng thời, sở có chức năng cấp, đình chỉ, thu hồi các loại giấy chứng nhận, giấy xác nhận, giấy tiếp nhận; triển khai hoạt động phòng ngừa, khắc phục sự cố về an toàn thực phẩm, ngộ độc thực phẩm...
Sở An toàn thực phẩm TP cũng thực hiện các hoạt động chuyên môn, kỹ thuật về kiểm nghiệm thực phẩm; phối hợp với các sở, ngành kiểm tra hướng dẫn trong trồng trọt, chăn nuôi, đánh bắt, khai thác sản phẩm, phòng chống thực phẩm giả; sản xuất thuốc, thực phẩm chức năng cùng nhiều chức năng khác...
Hiện nay có một số ý kiến cho rằng việc thành lập Sở An toàn thực phẩm TP.HCM là tăng thêm biên chế, đi ngược lại chủ trương tinh gọn bộ máy. Tuy nhiên, Sở An toàn thực phẩm TP.HCM trên cơ sở thí điểm Ban Quản lý an toàn thực phẩm. Thí điểm mà thành công thì phải thành chính thức, không thể cứ thí điểm mãi.
Bà Phạm Khánh Phong Lan
Không phát sinh biên chế
Ban Quản lý được thành lập trước đây trên cơ sở tiếp nhận nhân sự từ Sở Y tế, Sở Công Thương, Sở NN&PTNT. Từ những ngày đầu, Ban Quản lý được giao 468 biên chế. Đến năm 2022, lượng biên chế của ban còn 416 người.
Khi thành lập Sở An toàn thực phẩm, biên chế sẽ được chuyển từ Ban Quản lý sang sở. Do đó việc thống nhất thành lập Sở An toàn thực phẩm TP, đề án "cam kết" không làm tăng biên chế của TP.
"Có ý kiến cho rằng lập sở sẽ làm tăng thêm đầu mối, biên chế nhưng việc này không tăng thêm biên chế cho TP. Trong khi vẫn giữ lại Ban Quản lý thì sẽ rất khó hoạt động bởi các luật chỉ quy định chức năng, quyền hạn của sở mà không có quy định cho Ban Quản lý", bà Phạm Khánh Phong Lan nói.
Nói về việc thành lập Sở An toàn thực phẩm, Phó chủ tịch UBND TP.HCM Dương Anh Đức cũng cho rằng TP.HCM là một siêu đô thị với dân số đông, vấn đề an toàn thực phẩm là hết sức quan trọng.
Khi chưa có Ban Quản lý thì trách nhiệm quản lý an toàn thực phẩm chia cho nhiều đơn vị khiến việc quản lý không thống nhất, chậm triển khai. Khi có Ban Quản lý thì công tác quản lý thống nhất hơn mà không phát sinh thêm biên chế. Việc này đúng với định hướng của trung ương là không làm phát sinh biên chế nhưng mang lại hiệu quả trong công tác quản lý an toàn thực phẩm.
Sáu năm qua, việc thí điểm Ban Quản lý đã đạt được nhiều kết quả. Đến nay, sắp hết thời gian thí điểm, Ban Quản lý cần được hợp thức hóa thành Sở An toàn thực phẩm TP. Nếu không có cơ chế thống nhất để Ban Quản lý thành đơn vị cấp sở thì sẽ vướng nhiều quy định để ban thực thi nhiệm vụ, nhất là trong việc thanh tra, xử lý vi phạm.
Dù là quy định mới, đặc thù nhưng TP luôn luôn có những cơ chế đổi mới để phục vụ tốt hơn cho người dân. "Sở An toàn thực phẩm TP.HCM không chỉ là mong mỏi của lãnh đạo TP.HCM mà cũng là mong mỏi của nhiều người dân, nhất là tình trạng mất vệ sinh an toàn thực phẩm ngày càng diễn biến phức tạp", ông Đức nói.
Người dân mua thực phẩm khô tại chợ đầu mối Bình Điền (TP.HCM) - Ảnh: TỰ TRUNG
Trưởng Ban Quản lý an toàn thực phẩm khẳng định mô hình Ban Quản lý an toàn thực phẩm TP.HCM hoạt động rất có hiệu quả kể từ ngày thành lập. Có thể nhìn thấy ở việc ít vụ ngộ độc xảy ra hơn; thanh tra, xử phạt nhiều và hiệu quả hơn.
Trong sáu năm, TP.HCM xảy ra 12 vụ ngộ độc, giảm sáu vụ và số người bị ảnh hưởng giảm tám lần so với giai đoạn 2014 - 2016, trước khi ban thành lập. Để xử lý vi phạm về an toàn thực phẩm, mạng lưới 10 đội quản lý an toàn thực phẩm của ban đã xử phạt 7.225 cơ sở với 153 tỉ đồng.
Đề án Chuỗi thực phẩm an toàn của ban đã cấp các chứng nhận như VietGAP, ISO, GlobalGAP... cho gần 280 trang trại, cơ sở sản xuất, với tổng sản lượng gần 250.000 tấn rau, trái cây; 542.000 tấn thịt; 20.300 tấn thủy sản; 1,93 triệu quả trứng gia cầm và hơn 50 triệu lít nước mắm.
Việc giám sát chất lượng thực phẩm thông qua kiểm nghiệm diễn ra thường xuyên hơn, đột xuất hoặc định kỳ, với tất cả thể loại tại chợ, trên thị trường, thức ăn đường phố, các lễ hội, sự kiện... với 613.000 mẫu trong sáu năm qua, trong đó có 0,37% mẫu không đạt.
Người dân ủng hộ nếu thực phẩm sạch nhiều hơn
Là một người nội trợ trong gia đình, việc lựa chọn thực phẩm cho bữa ăn hằng ngày là ưu tiên hàng đầu, tuy nhiên mọi chuyện cũng chẳng hề dễ dàng. Tôi thường cố gắng mua các thực phẩm rau xanh, thịt ở siêu thị hoặc từ người quen của mình.
Chi phí để mua những loại thực phẩm sạch này cũng đắt đỏ hơn nhưng tôi nghĩ là an toàn. Gần đây sau khi nghe thông tin rau từ chợ đầu mối được đưa vào siêu thị thay đổi nhãn mác... cũng không biết mức độ sạch tới đâu.
Vì vậy, nếu Sở An toàn thực phẩm có thể giúp người dân chúng tôi tiếp cận nguồn thực phẩm sạch nhiều hơn, trường hợp sản xuất cung cấp thực phẩm bẩn phải bị xử lý mạnh tay hơn thì chúng tôi ủng hộ.
Chị Xuân (ngụ quận 12, TP.HCM)
Có thể thêm bộ, ban để quản lý ngành dọc?
Trước đây việc quản lý vệ sinh an toàn thực phẩm tại TP do Sở Y tế phụ trách. Đến năm 2016, Ban Quản lý an toàn thực phẩm được thành lập theo quyết định 2349 năm 2016 của Thủ tướng và thí điểm tại TP.HCM. Ban Quản lý an toàn thực phẩm TP.HCM sẽ điều phối liên ngành từ ba sở: Y tế, Công Thương, NN&PTNT.
Vì vậy, nếu TP thành lập Sở An toàn thực phẩm thì có thể phải cần thêm Bộ An toàn thực phẩm để quản lý sở này? Nguyên tắc về quản lý nhà nước theo chuyên ngành thì mỗi sở trực thuộc bộ tương ứng theo ngành dọc và sở được quản lý nhà nước bởi UBND cấp tỉnh, TP.
Cũng theo vị này, trong trường hợp mô hình Ban An toàn thực phẩm của TP thành công thì cần có một Ban Quản lý an toàn thực phẩm cấp trung ương. Ban này sẽ điều động Bộ NN&PTNT, Bộ Công Thương, Bộ Y tế và chỉ đạo "dọc xuống" ban an toàn thực phẩm các tỉnh thành.
Về những khó khăn trong việc xử lý vi phạm hành chính về an toàn thực phẩm khi trước đây, Ban Quản lý an toàn thực phẩm áp dụng theo chức danh tương đương nhưng hiện nay các văn bản quy phạm pháp luật thay đổi không còn chức danh tương đương thì cần giải quyết vấn đề này bằng điều chỉnh quy định pháp lý.
Một cán bộ Sở Y tế TP.HCM (XUÂN MAI)
Xây dựng mức giới hạn an toàn thực phẩm
Vào tháng 7 vừa qua, Bộ Y tế có tờ trình gửi Phó thủ tướng Vũ Đức Đam về việc phân công trách nhiệm xây dựng, ban hành quy chuẩn kỹ thuật quốc gia, quy định về mức giới hạn an toàn thực phẩm giữa ba bộ: Y tế, Công Thương và NN&PTNT.
Trong tờ trình này, Bộ Y tế cho rằng giữa các bộ có ý kiến khác nhau về trách nhiệm xây dựng, ban hành quy chuẩn kỹ thuật quốc gia hoặc quy định về mức giới hạn an toàn đối với các nhóm sản phẩm thuộc thẩm quyền quản lý của bộ chuyên ngành quy định tại nghị định số 15 của Chính phủ.
Do đó Bộ Y tế đề nghị Phó thủ tướng xem xét và chỉ đạo phân công trách nhiệm cụ thể từ các bộ liên quan.
Mô hình nào cũng tốt, nhưng phải sớm ổn định về tổ chức
Trả lời Tuổi Trẻ về đề xuất thành lập Sở An toàn thực phẩm TP.HCM thay cho mô hình thí điểm Ban An toàn thực phẩm TP.HCM hiện nay, một đại diện Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế) cho biết cả nước có ba tỉnh thành thí điểm mô hình Ban An toàn thực phẩm, trong đó TP.HCM triển khai sớm nhất và đã hết thời gian thí điểm.
Thời gian thí điểm thì Ban An toàn thực phẩm cũng có những khó khăn trong xử phạt vi phạm, vì mô hình "ban" không có trong hệ thống cơ quan quản lý nhà nước, không ký quyết định xử phạt được. Và nếu mở thành mô hình sở thì hiện nay một số nước như New Zealand, Úc... cũng có cơ quan quản lý thực phẩm riêng biệt, tương tự mô hình sở này.
Cũng theo vị đại diện này, từ trước đến nay ở nước ta hệ thống cơ quan quản lý nhà nước thường thống nhất từ trung ương đến địa phương, nhưng gần đây có sự khác biệt ở các tỉnh thành.
Cụ thể, có tỉnh thành thì chi cục an toàn vệ sinh thực phẩm chuyển về làm một phòng của sở, có tỉnh thành giữ mô hình chi cục, có nơi bộ phận thanh tra của chi cục chuyển sang thanh tra chung cho sở.
"Nếu thí điểm làm tốt có thể đề xuất thay đổi sang mô hình sở an toàn thực phẩm ở địa phương diện tích lớn, đông dân thì cũng rất tốt. Về quy mô, chi cục an toàn thực phẩm như nhiều tỉnh thành đang áp dụng là tương đương cấp phòng của sở, nếu TP.HCM thành lập Sở An toàn thực phẩm thì sẽ là cơ quan ngang cấp với các sở ngành khác, thẩm quyền xử phạt vi phạm phát hiện qua thanh tra kiểm tra cũng cao hơn", vị đại diện này nói.
Nhưng dù mô hình nào muốn làm tốt thì cũng phải ổn định tổ chức. TP.HCM đông dân cư, đất rộng thì có thể thành lập Sở An toàn thực phẩm; các tỉnh thưa dân, diện tích nhỏ hơn, cơ sở sản xuất không nhiều thì giữ mô hình chi cục...
LAN ANH
Tránh thành "sở trung gian"
Trao đổi với Tuổi Trẻ, một lãnh đạo Bộ Nội vụ cho biết đến thời điểm hiện tại chưa nhận được văn bản đề nghị góp ý dự thảo đề án thành lập Sở An toàn thực phẩm TP.HCM. Theo vị này, sau khi có văn bản, bộ sẽ xem xét, có ý kiến trả lời theo đúng quy định.
Trong khi đó, TS Nguyễn Tiến Dĩnh, nguyên thứ trưởng Bộ Nội vụ, cho rằng hiện nay trong cơ cấu, tổ chức, bộ máy theo quy định của pháp luật không có Sở An toàn thực phẩm. Vấn đề an toàn thực phẩm hiện đang được giao cho ba cơ quan quản lý gồm: y tế, NN&PTNT, công thương.
TP.HCM đã thành lập Ban An toàn thực phẩm TP được vài năm và giờ muốn nâng lên thành lập sở thì cần có đánh giá cụ thể về hoạt động của ban xem có thực sự hiệu quả và giúp thu gọn đầu mối, quản lý tốt hơn về lĩnh vực này không.
Bên cạnh đó, nghị quyết 18 của Ban Chấp hành Trung ương đã nêu rõ việc phải tinh gọn bộ máy để hoạt động hiệu lực, hiệu quả, đồng thời chúng ta đang tiếp tục thực hiện việc tinh giản biên chế.
Các bộ hiện nay cũng đang sắp xếp lại, xóa bỏ nhiều tổng cục đưa xuống thành cục, các địa phương đang tiếp tục tính toán đến việc sắp xếp lại các sở.
TP.HCM là đô thị đặc biệt nhưng giờ lại muốn thành lập thêm một sở thì cần xem có thực sự cần thiết hay không bởi thiết chế ra một tổ chức, bộ máy gì thì cuối cùng vẫn cần phải hướng tới hiệu quả.
Nếu không rất dễ dẫn đến việc dù lập sở mới nhưng các vấn đề cụ thể về an toàn thực phẩm vẫn do ba sở khác nhau cùng quản, nói cách khác không khéo lại biến sở mới này thành sở trung gian. Thêm vào đó, phải tính toán rất kỹ để tránh cho TP.HCM xin lập sở được thì một số địa phương cũng lại xin sẽ dễ dẫn đến phình bộ máy.
Do vậy ở đây phải xem xét, đánh giá kỹ đề án của TP.HCM và việc TP xin ý kiến của Chính phủ, các bộ, ngành là cần thiết. Chính phủ sẽ xem xét và có ý kiến cụ thể với đề xuất này.
THÀNH CHUNG