Toàn cảnh Quốc hội thảo luận về an toàn thực phẩm

Báo cáo cho biết: Đoàn giám sát đã thực hiện đúng kế hoạch, tiến hành làm việc với 21/63 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương đại diện cho cả 3 miền Bắc, Trung, Nam, với số lượng 210 cơ sở khảo sát thuộc 8 loại hình sản xuất, kinh doanh (SXKD) thực phẩm. Đoàn giám sát đã tiến hành làm việc với 3 bộ có trách nhiệm liên quan đến công tác quản lý Nhà nước (QLNN) về ATTP, gồm: Y tế, NN-PTNT, Công thương và nghe Chính phủ báo cáo kết quả tình hình thực hiện pháp luật về ATTP. Tổ chức 3 Hội nghị chuyên đề: “Đánh giá việc thực hiện chính sách pháp luật về quản lý an toàn thực phẩm giai đoạn 2011 - 2016” tại tỉnh Quảng Ninh, Bình Định và TP Hồ Chí Minh.

Đánh giá việc ban hành chính sách, pháp luật về ATTP, Chủ nhiệm UB Phan Xuân Dũng nêu rõ, giai đoạn 2011-2016, hệ thống pháp luật về ATTP của Việt Nam Trong giai đoạn từ 2011 - 2016, đã có 158 văn bản quy phạm pháp luật (QPPL) do các cơ quan Trung ương ban hành; 669 văn bản các địa phương đã ban hành về ATTP.

Nội dung các văn bản pháp luật ban hành về cơ bản đã thể chế hóa được các chủ trương, đường lối của Đảng và Nhà nước về ATTP; nội luật hóa các điều ước, hiệp định quốc tế mà Việt Nam ký kết tham gia, tương đối thống nhất và đồng bộ với hệ thống pháp luật hiện hành; các quy định hướng dẫn đã bám sát văn bản gốc, phục vụ hiệu quả cho công tác quản lý ATTP… Các nội dung giao Chính phủ, giao Bộ Y tế, Bộ NN-PTNT, Bộ Công Thương, UBND cấp tỉnh quy định trong Luật ATTP đến nay đều đã được cụ thể hóa trong các nghị định, thông tư.

Tuy nhiên, Báo cáo của UBTVQH cũng thẳng thắn chỉ rõ, việc ban hành văn bản hướng dẫn thi hành pháp luật về ATTP còn chậm, chưa được hệ thống hóa gây ảnh hưởng tới việc thực thi Luật; một số quy định chưa phù hợp với quản lý ATTP, tính khả thi chưa cao. Luật ATTP có hiệu lực thi hành từ ngày 1/1/2011 nhưng đến ngày 25/4/2012 mới ban hành Nghị định quy định chi tiết thi hành Luật, đến năm 2014 mới ban hành Thông tư liên tịch số 13 về phân công, phối hợp trong QLNN về ATTP giữa 3 bộ: Y tế, NN-PTNT, Công Thương. Số lượng văn bản ban hành nhiều nhưng chưa được hệ thống hóa. Một số quy định trong Luật ATTP còn chưa phù hợp như: Quy định về kiểm tra thực phẩm nhập khẩu, về truy xuất nguồn gốc thực phẩm, về các tội phạm liên quan đến VSATTP… 

Một số quy định về phân công trách nhiệm QLNN về ATTP còn chồng chéo, chưa rõ ràng, một số lĩnh vực quản lý thiếu quy định hướng dẫn cụ thể. Luật ATTP đã được ban hành với nhiều đổi mới quan trọng, như: Tiếp cận quản lý ATTP trong toàn bộ quá trình sản xuất, bảo đảm truy xuất nguồn gốc thực phẩm; thu gọn đầu mối quản lý ATTP từ 5 bộ xuống còn 3 bộ chịu trách nhiệm chính trong quản lý ATTP và có sự phân công cụ thể trách nhiệm quản lý ATTP của các bộ đối với từng nhóm sản phẩm. Tuy nhiên, các quy định này còn chưa phù hợp trong quản lý một số sản phẩm “giao thoa” giữa các bộ hoặc giữa các bộ và địa phương; một số quy định còn chồng chéo, thiếu rõ ràng; một số lĩnh vực quản lý còn thiếu hướng dẫn cụ thể như quy định về quản lý ATTP đối với các chợ, siêu thị, quy định về điều kiện sản xuất, kinh doanh các sản phẩm truyền thống, sản xuất thủ công. 

Bên cạnh đó, tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật phục vụ quản lý thực phẩm còn thiếu so với yêu cầu. Một số thực phẩm phẩm đặc sản, truyền thống địa phương hiện vẫn chưa có tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật quản lý; một số quy chuẩn kỹ thuật còn chưa rõ ràng, gây nhầm lẫn cho người tiêu dùng như quy chuẩn kỹ thuật về sữa chế biến dạng lỏng...

Liên quan đến việc thực hiện chính sách, pháp luật về ATTP, Báo cáo cho rằng, việc chỉ đạo điều hành của Chính phủ, các bộ, UBND các cấp về ATTP được tăng cường, tạo chuyển biến tích cực trong hoạt động QLNN về ATTP.  Hoạt động của các Ban chỉ đạo liên ngành đã được tăng cường cả ở Trung ương và địa phương. Nội dung hoạt động có nhiều sự đổi mới, tập trung vào thanh tra, kiểm tra liên ngành, xử lý sự cố ATTP, giải quyết các vướng mắc trong phân công, phân cấp quản lý ATTP. Nhiều vấn đề vướng mắc trong quản lý ATTP đã được tháo gỡ, nhiều vụ vi phạm pháp luật về ATTP được phát hiện, xử lý kịp thời.

Hệ thống tổ chức quản lý, nhân lực, điều kiện làm việc của các cơ quan quản lý ATTP từng bước được kiện toàn. Cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ kiểm định, kiểm nghiệm mẫu, giám định, nghiên cứu khoa học về ATTP đã được đầu tư nhiều hơn. Đến năm 2016, trên cả nước có trên 200 cơ sở thực hiện kiểm nghiệm, kiểm định, thử nghiệm ATTP do Nhà nước đầu tư hoặc được chỉ định; 34 tổ chức cơ quan, tổ chức sự nghiệp khoa học và công nghệ làm nhiệm vụ kiểm định, kiểm nghiệm mẫu, giám định, nghiên cứu khoa học trong lĩnh vực thực phẩm; số lượng cơ sở kiểm định, kiểm nghiệm đạt tiêu chuẩn ISO 17.025 là 165, số được chỉ định là 151. Đầu tư từ ngân sách nhà nước (NSNN) về xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật, cơ sở hạ tầng về ATTP giai đoạn 2011 - 2016 cũng được tăng cường, chiếm 16,3% so với tổng đầu tư NSNN cho công tác ATTP cả giai đoạn. 

Công tác quản lý ATTP trong sản xuất rau, quả tươi sống, chăn nuôi, giết mổ gia súc, gia cầm có nhiều tiến bộ, bước đầu đã có mô hình sản xuất, kinh doanh thực phẩm theo chuỗi. 

Đơn cử, trong sản xuất, kinh doanh rau, quả tươi sống, cả nước đã có 23.076 cơ sở sản xuất kinh doanh rau, quả tươi sống, với lượng sản xuất 3,9 triệu tấn rau, quả mỗi năm; đã có 43 tỉnh có quy hoạch vùng sản xuất rau an toàn với diện tích quy hoạch đến năm 2020 là 120.870 ha (chiếm 14,7% diện tích rau cả nước); có 1.530 cơ sở sản xuất rau áp dụng theo các tiêu chuẩn GAP với diện tích khoảng 12.687 ha, bằng 1,54% diện tích rau cả nước; số cơ sở sản xuất, kinh doanh rau quả an toàn được cấp chứng nhận đủ điều kiện ATTP là 57%... 

Dẫu vậy, so với yêu cầu và mong muốn cũng như tính chất cấp bách của vấn đề ATTP, thì công tác chỉ đạo, điều hành, tổ chức thực hiện, cơ chế phối hợp quản lý ATTP của Chính phủ, các bộ, ngành, UBND các cấp chưa được thường xuyên; nguồn lực, điều kiện làm việc, trang thiết bị cho ATTP còn hạn chế. Hệ thống cơ quan QLNN về ATTP còn chưa tương xứng với nhiệm vụ. Lực lượng còn phân tán ở nhiều bộ, ngành, đơn vị nên việc triển khai còn thiếu sự đồng bộ, hiệu quả chưa cao. Phối hợp giữa các cơ quan QLNN về ATTP còn hạn chế. Hoạt động của nhiều Ban chỉ đạo liên ngành về VSATTP chưa thực sự hiệu quả, nguồn lực, cán bộ lại kiêm nhiệm không theo sát tình hình thực tế nên hiệu quả không cao; phần lớn cán bộ trong ban chỉ đạo hoạt động kiêm nhiệm nên mức độ tập trung cho công tác này còn thấp. 

Đầu tư kinh phí cho công tác quản lý ATTP chưa đáp ứng yêu cầu. Việc kiểm soát ATTP theo chuỗi còn hạn chế, chủ yếu mới tập trung nguồn lực cho công tác kiểm soát điều kiện SXKD thực phẩm của cơ sở; việc kiểm soát quá trình SXKD thực phẩm còn chưa được chú trọng nên rất khó đánh giá mức độ ATTP. Số lượng cơ sở thực phẩm được kiểm soát đủ điều kiện SXKD chiếm tỷ lệ còn thấp, hiện chỉ chiếm 33,6% trong tổng 408.821 cơ sở SXKD thực phẩm. 

“Việc thanh tra, kiểm tra, giải quyết khiếu nại về ATTP còn thụ động; xử lý vi phạm chưa kiên quyết, chưa bảo đảm tính răn đe. Ở nhiều địa phương tỷ lệ xử lý vi phạm ATTP thấp, kỷ cương, kỷ luật không nghiêm, còn có sự đùn đẩy trách nhiệm giữa các ngành có liên quan; công tác điều tra, xử lý hình sự đối với các hành vi vi phạm pháp luật về ATTP hiệu quả chưa cao do khó khăn trong việc áp dụng các quy định của pháp luật hình sự”, Chủ nhiệm UB Phan Xuân Dũng nói.

Trên cơ sở phân tích nguyên nhân của những tồn tại, yếu kém trong việc bảo đảm ATTP đối với phát triển kinh tế - xã hội, sức khỏe người dân hiện tại cũng như trí tuệ, thể lực trong tương lai, Đoàn giám sát của UBTVQH đã đề xuất 3 nhóm giải pháp chủ yếu về cơ chế, chính sách; tổ chức thực hiện; và nguồn lực. 

Đối với QH, Đoàn giám sát kiến nghị ban hành Nghị quyết kết quả hoạt động giám sát về đẩy mạnh việc thực thi chính sách, pháp luật về ATTP giai đoạn 2016 - 2020; xem xét sửa đổi một số văn bản pháp luật có liên quan để tạo thuận lợi cho công tác quản lý ATTP; yêu cầu Chính phủ hàng năm phải báo cáo QH về kết quả thực hiện công tác quản lý ATTP vào kỳ họp cuối năm.

Đối với Chính phủ, Đoàn giám sát kiến nghị tiếp tục hoàn thiện các văn bản QPPL theo hướng tránh bất cập, chồng chéo, không khả thi; kiện toàn bộ máy quản lý nhà nước về ATTP theo hướng tăng cường hiệu lực, hiệu quả để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của công tác quản lý ATTP. Ở các tỉnh, thành phố lớn, trung tâm kinh tế nghiên cứu để tiến tới thành lập Ban quản lý ATTP cấp tỉnh; tiếp tục cho thực hiện thí điểm thanh tra chuyên ngành về ATTP, tăng mức xử lý vi phạm hành chính, các biện pháp chế tài pháp luật ATTP về các hành vi gây ảnh hưởng đến sức khỏe người tiêu dùng; ở cấp xã cần có cán bộ theo dõi ATTP…

Chúng ta đã làm gì để ngăn chặn thực phẩm bẩn?

Theo đại biểu Quốc hội Phạm Khánh Phong Lan (TP Hồ Chí Minh): Trong quản lý an toàn thực phẩm (ATTP), cần đánh giá được 2 vấn đề, đó là chúng ta đã làm được gì để ngăn chặn thực phẩm bẩn và khuyến khích thực phẩm sạch?

Xét trong hệ thống pháp luật hiện hành, chúng ta đã quy định tương đối đầy đủ, nhưng việc áp dụng trong thực tiễn còn khó khăn. Đơn cử, chúng ta quản lý ATTP bằng cách chia nhóm ngành hàng quản lý theo 3 Bộ (Bộ Y tế, Bộ Công thương, Bộ NN - PTNT), nhưng sự phối hợp quản lý giữa 3 Bộ này chưa chặt chẽ. Đáng lưu ý, việc phát hiện các vụ việc không bảo đảm an toàn vệ sinh thực phẩm còn yếu và kém.

Chúng ta đã có lực lượng thanh tra, kiểm tra, nhưng mới chủ yếu kiểm tra xem cơ sở này, đơn vị kia có giấy chứng nhận sản xuất kinh doanh ATTP hay không, mà chưa chú trọng làm rõ có vi phạm an toàn vệ sinh thực phẩm hay không? Điều này dẫn đến nhiều sự vụ lớn, gây mất an toàn vệ sinh thực phẩm vẫn bị lọt lưới.

Rõ ràng, để nắm bắt được vi phạm an toàn vệ sinh thực phẩm không phải cứ lập kế hoạch thanh tra, kiểm tra, khua chiêng gõ trống, một năm vài lần là xong mà cần áp dụng quy trình tương tự như điều tra. Phải có sự đầu tư cho lực lượng thanh tra ATTP. Đây phải là đội ngũ thực sự chuyên nghiệp, có tâm, dám phát hiện, ngăn chặn thực phẩm bẩn đến với cộng đồng, chứ cứ như cách làm hiện nay thì rất khó có hiệu quả.

Bên cạnh thanh tra, cũng cần phát huy tốt vai trò của người dân trong phát hiện các vụ việc, cơ sở không bảo đảm ATTP. Phải làm sao để cá nhân, tổ chức nào mới manh nha ý định sản xuất, kinh doanh thực phẩm bẩn nhằm thu lợi bất chính thôi đã phải ý thức được rằng họ đang đối mặt với tai mắt của nhân dân, với hệ thống kiểm tra, hậu kiểm chặt chẽ.

Sau khi các cơ sở sản xuất, kinh doanh thực phẩm được cấp giấy chứng nhận sản xuất kinh doanh ATTP thì lực lượng kiểm tra, hậu kiểm phải xem xét, đánh giá những cơ sở này có tuân thủ đúng quy trình sản xuất kinh doanh ATTP không. Hậu kiểm phải có mặt thường xuyên trên địa bàn, trên hiện trường, kiểm tra từng bước một như một sự nhắc nhở đối với các cơ sở sản xuất kinh doanh. Nếu phát hiện ra cơ sở nào tái phạm, có vi phạm lớn thì phải xử nghiêm khắc để làm gương. Nếu lực lượng kiểm tra, hậu kiểm cứ đi lẻ tẻ, chỉ kiểm tra hồ sơ, giấy tờ e là sẽ không bao giờ thấy vi phạm.

Đại biểu cho biết: Hiện nay, ở TP Hồ Chí Minh, chúng tôi đã thành lập Ban Quản lý ATTP. TP Hồ Chí Minh có điều kiện thuận lợi, là nơi tập trung những phòng thí nghiệm trọng điểm, có điều kiện kiểm nghiệm thực phẩm khá tốt. Nhưng các phòng thí nghiệm này cũng còn thiếu sự phối hợp. Mỗi phòng thí nghiệm lại trực thuộc một cơ quan khác nhau.

TP đã đề nghị các phòng thí nghiệm này sau khi kiểm nghiệm ATTP sẽ thông báo kết quả về Ban Quản lý ATTP, làm cơ sở để phân tích, tổng hợp xem nguy cơ về mất ATTP đang nằm ở đâu; mùa nào, thời điểm nào sẽ có loại vi phạm nào để tập trung kiểm tra. Thực tế bắt giữ và xử lý vi phạm ATTP cũng như một trận đánh vậy, quân thì ít, nên phải có trọng tâm, trọng điểm, tìm đủ chứng cứ, kiểm nghiệm theo quy trình, nếu phạt sai thì chính lực lượng kiểm tra sẽ bị khởi kiện và phải chịu trách nhiệm.

Đối với thực phẩm tươi sống, khó có thể áp dụng hình thức kiểm nghiệm, bởi phải chờ sau 3 - 4 ngày mới có kết quả. Vậy làm sao người dân còn kinh doanh được nữa, sao bán được hàng? Vì vậy, phải có test nhanh và xét nghiệm nhanh. Trước hết, TP Hồ Chí Minh sẽ chú trọng kiểm tra ATTP ở các chợ đầu mối. Từ chợ đầu mối, thực phẩm sẽ được chuyển đến các chợ truyền thống trên địa bàn. Với lực lượng hiện có, chúng tôi thực hiện trực 24/24 giờ, chú trọng phòng bệnh hơn chữa bệnh.

Có ý kiến cho rằng, cần nâng mức phạt để bảo đảm tính răn đe, hạn chế xảy ra vi phạm ATTP. Đại biểu cho rằng, biện pháp tăng mức phạt đánh vào kinh tế cũng khá hữu hiệu, nhưng không phải giải pháp tối ưu. Chúng ta chỉ xử phạt được với những đơn vị, cơ sở kinh doanh thực phẩm lớn, còn những người buôn bán thức ăn đường phố thì thế nào? Quan trọng là xử phạt xong, sau đó có theo dõi, kiểm tra để biết các cơ sở này có tái phạm nữa hay không? Luật cũng đã có quy định, tái phạm thì hình thức xử phạt sẽ nặng hơn. Cần hơn nữa là phải làm tốt công tác tuyên truyền cho người dân biết cơ sở nào vi phạm. Tăng cường lực lượng thường trực về ATTP ở các quận, huyện, các chợ đầu mối, kiểm tra nhắc nhở ngay khi thấy có nguy cơ xảy ra vụ việc lớn. Trường hợp, có vụ việc lớn, chắc chắn phải phối hợp với lực lượng công an để xử lý đúng người, đúng tội theo quy định của pháp luật.  

Quyết liệt hơn nữa trong quản lý ATTP

Có thể nói, không có lĩnh vực nào mà vấn đề quản lý nhà nước lại tác động trực tiếp, thường xuyên và nóng bỏng như an toàn thực phẩm (ATTP). Đây là lĩnh vực liên quan mật thiết đến sức khỏe, sinh mạng, tuổi thọ, giống nòi… do nhiều cơ quan cùng quản lý theo tiêu chí của sản xuất, kinh doanh, lưu thông, bảo quản và cuối cùng là đến người tiêu dùng.

Theo báo cáo tổng hợp ý kiến, kiến nghị của cử tri và nhân dân do Chủ tịch MTTQ Nguyễn Thiện Nhân trình bày tại phiên khai mạc kỳ họp thứ 3, Quốc hội khóa XIV, thời gian qua, Quốc hội, Chính phủ, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các bộ, ngành đã tăng cường giám sát, kiểm tra việc bảo đảm an toàn thực phẩm thông qua chương trình giám sát tối cao của Quốc hội, chương trình phối hợp giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các hoạt động thanh tra, kiểm tra của các bộ, ngành và chính quyền địa phương.

Tuy nhiên, sản xuất nông nghiệp, bảo quản và chế biến thực phẩm không bảo đảm an toàn thực phẩm vẫn chưa được kiểm soát chặt chẽ và xử lý kịp thời dẫn đến tình trạng ngộ độc thực phẩm vẫn ở nhiều nơi.

Các bộ, ngành có liên quan đến nay vẫn chưa ban hành đủ các quy định về sản xuất, chế biến, bảo quản và tiêu thụ nông sản và thực phẩm an toàn để làm cơ sở cho vận động thực hiện và giám sát, kiểm tra về an toàn thực phẩm.

Cử tri và Nhân dân kiến nghị Quốc hội, Hội đồng nhân dân, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp tiếp tục nâng cao hơn nữa chất lượng và hiệu quả công tác giám sát về an toàn thực phẩm; kiến nghị Chính phủ quyết liệt chỉ đạo các bộ ban hành các quy định về sản xuất, chế biến, bảo quản và tiêu thụ nông sản và thực phẩm an toàn để làm cơ sở cho vận động thực hiện và giám sát, kiểm tra về an toàn thực phẩm; tăng cường thanh tra, kiểm tra, phát hiện và xử lý nghiêm đối với cá nhân, cơ sở vi phạm; nâng cao nhận thức của nguời sản xuất kinh doanh và người tiêu dùng về an toàn thực phẩm.   

Cử tri và nhân dân đề nghị Chính phủ chỉ đạo các bộ, ngành khẩn trương ban hành các quy định về quy trình, tiêu chuẩn an toàn thực phẩm trong sản xuất, kinh doanh thực phẩm tạo cơ sở để thực hiện và giám sát việc thực hiện, xử lý vi phạm an toàn thực phẩm; đề nghị chính quyền địa phương phải quyết liệt hơn nữa trong kiểm tra, phát hiện và xử lý đối với các tổ chức, cá nhân vi phạm an toàn thực phẩm.