Thực phẩm chức năng (TPCN) là một ngành công nghiệp đang phát triển nhanh tại Việt Nam thời gian qua. Số doanh nghiệp, sản phẩm mới xuất hiện trên thị trường tăng nhanh theo từng năm, với những hình thức quảng cáo rất mới
Lợi nhuận cao, hàng giả lắm
TPCN là một ngành công nghiệp đang phát triển nhanh tại Việt Nam. Số sản phẩm mới xuất hiện trên thị trường tăng nhanh theo từng năm. Tỷ lệ sản phẩm sản xuất trong nước chiếm 60,6% và số còn lại là sản phẩm nhập khẩu.
Các số liệu cho thấy, nếu như cách đây 10 năm, cả nước chỉ có 13 cơ sở sản xuất với 63 sản phẩm TPCN thì tính đến năm 2016, cả nước đã có gần 4.000 doanh nghiệp sản xuất và nhập khẩu TPCN, với hơn 20.000 sản phẩm đã được công bố. Các sản phẩm cũng hết sức đa dạng, thành phần cấu tạo hết sức phức tạp, 60 - 65% TPCN được sản xuất trong nước, còn lại là nhập khẩu. Theo điều tra của Hiệp hội Thực phẩm chức năng Việt Nam, số người sử dụng TPCN hiện nay tại TP Hà Nội là khoảng 63% người trưởng thành, con số này tại TP HCM là khoảng 43%.
Trong khi đó thì tình trạng vi phạm pháp luật về TPCN diễn biến rất phức tạp. Hầu hết các sản phẩm TPCN bị cơ quan chức năng xử phạt, thu hồi do vi phạm quy định về chất lượng là sản phẩm sản xuất trong nước với các lỗi như: Hàm lượng thành phần không đúng như công bố; không phát hiện hoạt chất; ô nhiễm vi sinh; nấm mốc… Điều kiện đăng ký sản xuất, lưu hành TPCN ở Việt Nam chưa thật sự “chặt”. Ngoài ra, tình trạng TPCN "xách tay", nhập lậu tràn lan, không bảo đảm chất lượng, an toàn cũng gây thiệt hại cho người tiêu dùng…
Năm 2015, các cơ quan chức năng đã phát hiện và xử lý nhiều vụ vi phạm liên quan đến sản xuất, kinh doanh TPCN giả, kém chất lượng, điển hình như vụ thu giữ 20 tấn TPCN giả, có nhiều thành phần không đúng như doanh nghiệp công bố tại thành phố Hà Nội và thu giữ 12 tấn TPCN giả, không rõ nguồn gốc xuất xứ tại TP HCM. Phần lớn các hàng giả, kém chất lượng được nhập từ Trung Quốc qua đường tiểu ngạch. Về đến Việt Nam được các cơ sở thay bao bì, nhãn mác, nguồn gốc xuất xứ và mang đi tiêu thụ. Những sản phẩm giả này được bán ra thị trường với giá cao hơn hàng thật.
Nhìn nhận về tình trạng nhiều cơ sở sản xuất, kinh doanh TPCN vi phạm, PGS.TS Trần Đáng, Chủ tịch Hiệp Hội TPCN Việt Nam cho rằng: Có thể khi đi xin giấy chứng nhận công bố chất lượng sản phẩm thì doanh nghiệp đưa hàng chính hãng, sản phẩm “xịn” làm mẫu nhưng khi bán ra thị trường lại là hàng giả, kém chất lượng, không rõ nguồn gốc. Thực trạng TPCN bị làm giả, làm nhái đã lên đến mức báo động. Các vụ phát hiện và bắt giữ gần đây cho thấy, các đối tượng làm giả rất tinh vi, họ đầu tư trang bị đầy đủ, hiện đại để đóng gói, dán tem nhãn sản phẩm không khác gì hàng chính hãng. Trong khi đó, khi tiến hành kiểm tra, có TPCN giả khi bẻ ra toàn là bột mì, bột mốc, rồi bột mì đổ khuôn thành viên phết mật ong bên ngoài, đóng lọ, dán nhãn thế là thành... sữa ong chúa...
Gây nhầm lẫn bằng đủ chiêu trò
Hiện nay, trong các vi phạm về hoạt động kinh doanh thực phẩm chức năng, quảng cáo là vi phạm thường gặp nhất. Theo PGS.TS Trần Đáng, lâu nay, TPCN không phải là thuốc nên không có tác dụng chữa bệnh mà chỉ hỗ trợ điều trị bệnh. Thế nhưng, phần lớn quảng cáo TPCN lại mập mờ như thuốc, thậm chí coi là thuốc trị bệnh, công dụng sản phẩm bị thổi phồng quá mức và giá bị đẩy lên cao hàng chục đến cả trăm lần giá trị thật.
Trong 10 tháng đầu năm 2016, Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế) đã thực hiện thanh tra, phát hiện vi phạm và xử lý 88 cơ sở sản xuất, kinh doanh TPCN với tổng số tiền phạt là 5,4 tỷ đồng. Trong đó xử lý 52 cơ sở vi phạm về quảng cáo (chiếm 59,1%) với tổng số tiền là 1,02 tỷ. Các cơ sở khác có các hành vi vi phạm như kiểm nghiệm định kỳ, chất lượng sản phẩm, công bố, ghi nhãn, sử dụng phiếu kiểm nghiệm giả với tổng số tiền 4,4 tỷ đồng, thu hồi 12 giấy xác nhận công bố phù hợp quy định an toàn thực phẩm, tạm dừng lưu thông 18 cơ sở vi phạm. Kết quả xử phạt này đã thể hiện tính răn đe cao đối với các cơ sở cố tình vi phạm các quy định về ATTP.
Theo lãnh đạo Cục An toàn thực phẩm, vì lợi nhuận, cạnh tranh không bình đẳng, một số tổ chức, cá nhân vẫn muốn quảng cáo quá mức về tác dụng của sản phẩm, chưa được cơ quan có thẩm quyền thẩm định nội dung vẫn tự in các tờ rơi, tờ gấp để quảng cáo trên thị trường cho đến khi lực lượng thanh tra phát hiện xử lý vi phạm, thu hồi... Một số hình thức quảng cáo như quảng cáo trên website, internet, các hội thảo, bài viết, quảng cáo truyền kiểu đa cấp... rất khó quản lý nên các doanh nghiệp vẫn lợi dụng các hình thức này để quảng cáo.
Bộ Y tế cũng cho biết, hiện Bộ đang soạn thảo hồ sơ đề nghị xây dựng Nghị định quy định điều kiện sản xuất, kinh doanh, công bố, quảng cáo và ghi nhãn thực phẩm bảo vệ sức khỏe (thực phẩm chức năng) nhằm quản lý hiệu quả sản phẩm này. Một trong số những vấn đề được đưa ra để đánh giá tác động chính sách là điều kiện an toàn thực phẩm đối với cơ sở sản xuất, kinh doanh TPCN, cơ sở áp dụng thực hành tốt sản xuất thực phẩm bảo vệ sức khỏe.
Không thể để tiếp diễn mãi tình trạng bát nháo
PGS.TS Nguyễn Thanh Phong, Cục trưởng Cục An toàn thực phẩm cho rằng, không thể để tiếp diễn mãi tình trạng bát nháo, “vàng thau lẫn lộn” như hiện nay và phải tiệm cận một nền sản xuất TPCN theo hướng thực hành sản phẩm tốt (GMP) trong tương lai gần. Khi áp dụng tiêu chí GMP chắc chắn những doanh nghiệp yếu kém sẽ tự bị đào thải, tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh cho các đơn vị đạt tiêu chuẩn.
Cũng theo PGS.TS Nguyễn Thanh Phong, quản lý chất lượng sản phẩm một cách toàn diện từ việc kiểm soát chất lượng nguyên liệu ban đầu, qua quá trình sản xuất đến việc tuân thủ điều kiện bảo quản trong quá trình lưu thông phân phối, người dân được tiếp cận thực phẩm bảo vệ sức khỏe bảo đảm an toàn và hiệu quả. Bằng việc quản lý chặt chẽ hồ sơ sản xuất, nhập khẩu và phân phối, cơ quan chức năng sẽ truy nguyên được nguồn gốc xuất xứ hàng hóa, thanh kiểm tra xử lý, xác định rõ nguyên nhân gây ảnh hưởng đến chất lượng sản phẩm và tiến hành xử lý xử phạt đúng đối tượng. Khi cơ quan chức năng có được thông tin nhất định về giá thành sản phẩm và chi phí phát sinh trong quá trình lưu thông phân phối, sẽ là cơ sở để từng bước chấn chỉnh việc lạm dụng kinh doanh đa cấp đối với mặt hàng thực phẩm bảo vệ sức khỏe.
Theo điều tra của Hiệp hội Thực phẩm chức năng Việt Nam, số người sử dụng TPCN hiện nay tại TP Hà Nội là khoảng 63% người trưởng thành, con số này tại TP HCM là khoảng 43%.
Theo các chuyên gia: Phần lớn các sản phẩm TPCN kém chất lượng được nhập từ Trung Quốc qua đường tiểu ngạch. Về đến Việt Nam được các cơ sở thay bao bì, nhãn mác, nguồn gốc xuất xứ và mang đi tiêu thụ. Những sản phẩm giả này được bán ra thị trường với giá cao hơn hàng thật. Bên cạnh đó, có nhiều trường hợp sản xuất, kinh doanh TPCN không đúng chất lượng đã công bố; quảng cáo TPCN sai sự thật, cường điệu hóa công dụng của sản phẩm; sản xuất TPCN không đảm bảo vệ sinh.
Vì vậy, Bộ Y tế đang xây dựng Nghị định quy định điều kiện sản xuất, kinh doanh, công bố, quảng cáo và ghi nhãn thực phẩm bảo vệ sức khỏe nhằm chấn chỉnh và quản lý tốt hơn thị trường TPCN.